نحوه کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی راهنمای کامل و کاربردی

کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی یکی از مهم‌ترین فرآیندها در هر آزمایشگاه است که دقت و صحت نتایج آزمایش‌ها را تضمین می‌کند. بدون کالیبراسیون صحیح، دستگاه‌ها ممکن است نتایج اشتباهی را ارائه دهند که می‌تواند منجر به تصمیمات غلط و عواقب غیرقابل پیش‌بینی شود. در واقع، کالیبراسیون به معنای بررسی و تنظیم دستگاه‌ها با استفاده از استانداردهای مرجع است تا از عملکرد دقیق آن‌ها اطمینان حاصل شود.
 این فرآیند شامل تنظیمات مختلف مانند دما، فشار، ولتاژ و دیگر پارامترهای فنی است که بسته به نوع دستگاه متفاوت است. در این راهنما، به بررسی مراحل مختلف کالیبراسیون، روش‌های استاندارد آن، اهمیت و مزایای کالیبراسیون منظم، و چگونگی انجام آن برای انواع مختلف تجهیزات آزمایشگاهی پرداخته می‌شود.

تعریف کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی

کالیبراسیون به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که طی آن صحت عملکرد دستگاه‌ها بررسی و تایید می‌شود. این فرآیند معمولاً شامل دو مرحله‌ی اصلی بررسی و تنظیم دستگاه است. برای این کار از مواد و استانداردهای مرجع استفاده می‌شود تا دستگاه به طور دقیق و صحیح کار کند.
درواقع کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی برای دستیابی به نتایج دقیق و معتبر در آزمایش‌ها ضروری است. زمانی که تجهیزات آزمایشگاهی به درستی کالیبره شوند، نتایج حاصل از آن‌ها قابل اعتماد خواهند بود و از اشتباهات علمی و تصمیمات غلط جلوگیری می‌شود.

 انواع کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی

کالیبراسیون برای تجهیزات آزمایشگاهی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. از جمله:

کالیبراسیون فشار

کالیبراسیون فشار به فرآیندی اطلاق می‌شود که طی آن دقت دستگاه‌های اندازه‌گیری فشار بررسی و تنظیم می‌شود. این دستگاه‌ها می‌توانند فشار گازها، مایعات یا بخارات را اندازه‌گیری کنند. برای کالیبراسیون، از استانداردهای فشار مرجع مانند فشارسنج‌های دقیق استفاده می‌شود تا اطمینان حاصل شود که دستگاه تحت آزمایش، نتایج دقیقی را نمایش می‌دهد.

کالیبراسیون دما

این نوع کالیبراسیون برای بررسی و تنظیم دستگاه‌های اندازه‌گیری دما مانند ترمومترها و ترموکوپل‌ها انجام می‌شود. در این فرآیند، دقت دستگاه با استفاده از استانداردهای دمایی معتبر (مانند یخ آب و دمای نقطه جوش آب) مورد بررسی قرار می‌گیرد تا از صحت اندازه‌گیری دما در شرایط مختلف اطمینان حاصل شود.

کالیبراسیون لوله

این نوع کالیبراسیون به بررسی دقیق لوله‌های آزمایشگاهی از نظر ابعاد و ویژگی‌های فیزیکی آن‌ها مانند قطر داخلی و طول دقیق اشاره دارد. این فرآیند معمولاً برای لوله‌های انتقال مایعات یا گازها انجام می‌شود تا اطمینان حاصل شود که اندازه‌گیری‌های جریان و فشار در آن‌ها دقیق و مطابق با استانداردهای لازم است.

کالیبراسیون شار

میتوان گفت، کالیبراسیون شار به تنظیم و بررسی دستگاه‌های اندازه‌گیری جریان مواد (سیالات یا گازها) مانند فلومترها اطلاق می‌شود. در این فرایند، دستگاه‌های اندازه‌گیری جریان با استفاده از جریان‌های استاندارد تنظیم می‌شوند تا دقت آن‌ها برای اندازه‌گیری سرعت، فشار و حجم جریان‌های مختلف مواد به درستی تایید شود.

کالیبراسیون الکتریکی

در این مورد به تنظیم دستگاه‌های اندازه‌گیری پارامترهای الکتریکی مانند جریان، ولتاژ و مقاومت اشاره دارد. در این فرآیند، دستگاه با استفاده از منابع ولتاژ و جریان استاندارد تنظیم می‌شود تا دقت اندازه‌گیری‌های الکتریکی آن‌ها در محدوده‌های مختلف تضمین گردد.

کالیبراسیون مکانیکی

برای ابزارهای اندازه‌گیری مانند میکرومترها و کولیس‌ها کالیبراسیون مکانیکی انجام می‌شود. در این فرآیند، ابزارهای مکانیکی با استفاده از استانداردهای طول و ابعاد دقیق تنظیم می‌شوند تا از دقت اندازه‌گیری‌های مکانیکی و جلوگیری از خطاهای فنی اطمینان حاصل گردد.

 دستورالعمل کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی

میتوان گفت، دستورالعمل کالیبراسیون بستگی به نوع دستگاه و شرکت تولیدکننده دارد. هر تولیدکننده باید روش کالیبراسیون دقیق دستگاه‌های خود را ارائه دهد که شامل اطلاعاتی مانند نام دستگاه، هدف کالیبراسیون، دامنه کاربرد و مراحل انجام آن است. این دستورالعمل‌ها باید با استانداردهای بین‌المللی مانند ISO 9001 تطابق داشته باشد تا دستگاه‌ها تأییدیه‌های لازم را دریافت کنند.

روش‌های کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی

برای کالیبره کردن دستگاه‌ها باید از ابزارهای خاص و استاندارد استفاده کرد. به عنوان مثال

برای کالیبراسیون pH meter از دو بافر با pH=4 و pH=7 استفاده می‌شود.
برای کالیبراسیون سانتریفیوژ از ابزارهایی مانند سرعت‌سنج نوری، ترمومتر و کورنومتر بهره برده می‌شود.

مزایای کالیبراسیون منظم تجهیزات آزمایشگاهی

برای اطمینان از صحت نتایج تست‌ها و جلوگیری از بروز خطاهای آزمایشی و علمی کالیبراسیون الزامی است. اگر دستگاه‌ها کالیبره نباشند، نتایج حاصل از آزمایش‌ها ممکن است بی‌دقت و غیرقابل اعتماد باشند، که می‌تواند منجر به اتخاذ تصمیمات غلط و عواقب ناخواسته شود.
کالیبراسیون منظم تجهیزات آزمایشگاهی علاوه بر اینکه دقت نتایج را افزایش می‌دهد، مزایای دیگری نیز دارد

• افزایش طول عمر دستگاه با کالیبراسیون منظم، از فرسایش و آسیب‌های ناشی از عملکرد نادرست جلوگیری می‌شود.
• صرفه‌جویی در هزینه‌ها کالیبراسیون منظم از بروز خطاهای ناشی از دستگاه‌های خراب جلوگیری می‌کند و هزینه‌های تعمیر و نگهداری را کاهش می‌دهد.
• ایمنی بیشتر در آزمایشگاه‌های شیمیایی و پزشکی، دقت دستگاه‌ها می‌تواند تاثیر مستقیمی بر ایمنی افراد داشته باشد.

خطاهای کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی

در فرآیند کالیبراسیون ممکن است خطاهایی رخ دهد که عبارتند از

• خطای عمده ناشی از اشتباهات انسانی مانند استفاده نادرست از تجهیزات
• خطا از نظر منبع و منشاء شامل خطاهای روشمند (systemic error) و خطاهای تصادفی (random error)
• خطا از نظر نمایش خطاهای خطی یا غیرخطی که در نمایش مقادیر دستگاه مشاهده می‌شود

زمان مناسب برای کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی

زمانبندی کالیبراسیون بستگی به نوع دستگاه و میزان استفاده از آن دارد. به عنوان مثال

• سانتریفیوژ باید سالانه کالیبره شود.
• pH meter باید قبل از هر آزمایش کالیبره گردد.
• دستگاه‌های قدیمی یا تعمیر شده نیاز به کالیبراسیون بیشتری دارند.

مکان کالیبراسیون نیز بسته به نوع دستگاه متفاوت است. برای برخی تجهیزات نیاز به ارسال دستگاه به شرکت‌های کالیبراسیون وجود دارد، در حالی که برای برخی دیگر، می‌توان آن‌ها را در محیط آزمایشگاه کالیبره کرد.

پارامترهای موثر بر کالیبراسیون

عوامل مختلفی می‌توانند بر دقت کالیبراسیون تاثیر بگذارند، از جمله

• سن دستگاه دستگاه‌های قدیمی ممکن است نیاز به کالیبراسیون بیشتری داشته باشند.
• تجربه کاربر استفاده از روش‌های صحیح کالیبراسیون از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
• دقت ابزار کالیبراسیون استفاده از ابزار دقیق برای کالیبراسیون الزامی است.
• خطاهای احتمالی خطاهای انسانی یا فنی در فرآیند کالیبراسیون می‌تواند تاثیرگذار باشد.

برای دریافت گواهینامه‌های کالیبراسیون، دستگاه‌ها باید مطابق با استانداردهای ملی و بین‌المللی بررسی و کالیبره شوند. این گواهینامه‌ها معمولاً تاریخ انقضا دارند و باید به‌موقع تمدید شوند.

نتیجه‌گیری

کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی یک فرآیند ضروری برای دستیابی به نتایج دقیق و معتبر در آزمایش‌ها است. این فرآیند نه تنها از نظر علمی، بلکه از نظر ایمنی، صرفه‌جویی در هزینه‌ها و افزایش عمر مفید تجهیزات نیز اهمیت دارد. انجام کالیبراسیون به‌طور منظم و مطابق با دستورالعمل‌های دقیق و استفاده از استانداردهای مرجع معتبر، به آزمایشگاه‌ها کمک می‌کند تا نتایج قابل اعتمادی به دست آورند و از بروز مشکلات و هزینه‌های اضافی جلوگیری کنند.
جهت دریافت اطلاعات تکمیلی به سایت کیان پرتو تجهیز مراجعه فرمایید.

سوالات متداول

1. چرا کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی ضروری است؟

کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی ضروری است زیرا دقت و صحت نتایج آزمایش‌ها را تضمین می‌کند. بدون کالیبراسیون، دستگاه‌ها ممکن است اندازه‌گیری‌های اشتباهی ارائه دهند که می‌تواند به تصمیمات نادرست و عواقب غیرقابل پیش‌بینی منجر شود. همچنین، کالیبراسیون منظم عمر مفید دستگاه‌ها را افزایش می‌دهد و از خرابی‌های غیرمنتظره جلوگیری می‌کند.

2. چه زمانی باید تجهیزات آزمایشگاهی را کالیبره کنیم؟

زمان کالیبراسیون بستگی به نوع دستگاه، میزان استفاده و محیط کاری آن دارد. برای مثال، برخی دستگاه‌ها مانند pH متر باید قبل از هر استفاده کالیبره شوند، در حالی که دستگاه‌هایی مانند سانتریفیوژ ممکن است سالانه نیاز به کالیبراسیون داشته باشند. همچنین، اگر پس از کالیبراسیون اولیه نتایج غیرعادی مشاهده شود، باید دستگاه دوباره کالیبره گردد.

3. چه عواملی بر دقت کالیبراسیون تجهیزات آزمایشگاهی تاثیر می‌گذارد؟

عوامل مختلفی می‌توانند بر دقت کالیبراسیون تاثیر بگذارند از جمله سن و وضعیت دستگاه، محیط کاری (مانند دما و رطوبت)، تجربه و مهارت کاربر، و ابزارهای کالیبراسیون مورد استفاده. برای دستیابی به نتایج دقیق، باید از استانداردهای مرجع معتبر و محیط‌های کالیبراسیون کنترل‌شده استفاده کرد.

4. چگونه می‌توانم گواهینامه کالیبراسیون برای تجهیزات آزمایشگاهی دریافت کنم؟
برای دریافت گواهینامه کالیبراسیون، باید دستگاه‌های خود را به شرکت‌های معتبر کالیبراسیون یا آزمایشگاه‌های مجهز به استانداردهای بین‌المللی ارسال کنید. پس از انجام کالیبراسیون، اگر دستگاه مطابق با استانداردهای مورد نظر باشد، گواهینامه‌ای مبنی بر تایید دقت آن صادر می‌شود. توجه داشته باشید که این گواهینامه‌ها تاریخ انقضا دارند و باید به صورت دوره‌ای تمدید شوند.